KIRIM KONGO KANAMALI ATESNDEN KORUNMADA VE
HASTALIGIN KONTROLÜNDE YAPILMASI GEREKEN
ÇALISMALAR
Kırım-Kongo kanamalı atesi (KKKA) etkeni virüs olan bir enfeksiyon
hastalıgıdır. Hastalıgın etkeni olan virüsün tasıyıcısı olarak rol alan keneler,
yabani hayvanlar, çiftlik hayvanları ve insanlar arasında virüsün tasınmasına ve
çogalmasına aracılık etmektedirler.
Kırım-Kongo kanamalı atesi dogal dengenin degisimiyle (iklim, bitki
örtüsü, yabani hayvan sayısındaki artıs vb.) dogrudan ilgili bir hastalıktır.
Nitekim hastalıgın ilk olarak tespit edildigi Kırım’da da hastalık dogal
dengelerdeki degisiklik sonucunda ortaya çıkmıstır. nsanların girisi yasaklanan
ve tarıma kapatılan bölgeler, birkaç yıl sonra tekrar tarıma açıldıgında hastalık
görülmeye baslamıstır.
Dogal dengelerin bozulmasında ve buna baglı olarak hastalıgın
görülmesinde sürekli avlanma yasagı veya kontrolsüz avcılık ve yayla yasagı
gibi faktörlerin de önemli etkileri bulunmaktadır.
Dogal hayatta yaban hayvanı sayısındaki artıs, kenelerin kan emleri ve
üremeleri için uygun ortamın olusmasına zemin hazırlamakta olup bu durum,
zaten çok fazla sayıda yumurta yumurtlama özelligi olan kene sayısının hızla
artmasına sebep olmaktadır.
Ülkemizde hastalıkla iliskili bulunan kene türü yaban hayatı ile çok
yakından iliskilidir. Bu kene yasama dönemlerinin bir bölümünde yaban
hayvanlarından kan emerken, hayatının diger evresinde özellikle çiftlik
hayvanlarından kan emmektedir. Yogun kene varlıgının olması, insanların
kenelerle daha çok karsı karsıya kalmaları anlamına gelmektedir.
Virüsün, küçük odaklar seklinde yaban hayvanları ile kene arasında
devamlılıgını sagladıgına inanılmaktadır. Hastalık, yaban hayatı ile insanların iç
içe oldugu bölgelerde kene sayısının artısına baglı olarak çıkmaktadır. Ayrıca
yerden beslenen kuslar ile (keklik, çulluk, karga vb.) göçmen kusların da
kenelerin baska alanlara tasınmasında etkili oldugu bilinmektedir.
Söz konusu kene kurak ve yarı kurak bozkır iklimini sevmekte ve
genellikle bozkır ile diger iklimlerin kesisme yerlerinde, kuru taban örtüsüne
sahip bodur ormanlık (mese, geven vb.) alanlarda yaygın olarak görülmektedir.
Özellikle vadilerle çevrili daglık alanların yamaçları, yaban hayvanlarının daha
sık dolastıgı alanlar oldugundan keneler açısından hayli zengin bölgelerdir.
Yaban hayvanları ile evcil hayvanların karsılasmaları veya gece gündüz
farkı da olsa aynı veya yakın alanları kullanmaları ile evcil hayvanlara kene
geçisi olmakta ve virüs için yeni çogalma alanları olusmaktadır. Evcil
hayvanlara yapısmak suretiyle beslenen enfekte kenelerin yumurtalarıyla,
otlaklar ile hayvanların yasadıgı diger alanlar da riskli alanlar haline
gelebilmektedir.
Virüsler hayvanlarda genellikle belirti veren bir hastalıga yol
açmamaktadır. Hasta insanların kanlarıyla kontrolsüz temas ile insandan insana
hastalıgın geçmesi de söz konusudur.
Hastalıgın tedavisinde uygulanabilecek etkililigi bilimsel olarak
ispatlanmıs bir ilaç ile yine etkinligi bilimsel çevrelerce kabul görmüs
uygulanabilir bir ası mevcut degildir. Bazı Dogu Avrupa ülkelerinde geçmiste
kullanılan KKKA asıları da uygulanabilir olarak görülmemistir.
KKKA hastalıgının kontrolünde bilinçli korunma tedbirlerinin alınması
hayli önem kazanmaktadır. Epidemilerin kontrolünde, kisisel korunma
önlemlerinin alınması ve kene sayısının azaltılması amaçlanmaktadır.
KSSEL KORUNMA TEDBRLER
Kisisel korunma önlemleri KKKA riski olmasa bile, kenelerle bulasabilen
diger hastalıklardan da korunmak için her zaman uygulanması gereken
hususlardır.
• Kene riski olan yerlerde bulunuldugunda, vücudu tamamen örtecek
giysiler giyilmeli ve açık renkli elbiseler tercih edilmelidir.
• Kenelerin vücuda girebilecegi açıklıkların kapatılması önemlidir
(Pantolon paçalarının çorap içine konulması, çizme giyilmesi vb.).
• Kırsal alanlara gidildiginde vücudun açıkta kalan kısımlarına repellent
olarak bilinen böcek kovucu maddelerin sürülmesi, kenelerin birkaç
saat vücuda yaklasmalarını engellemektedir.
• Dıs elbiselere, yıkamaya da dayanıklı olan, etki süresi uzun kene
öldürücü ilaçlar (insektisit) sürülmesi etkili bir korunma aracı
olabilmektedir.
• Vücut kene yönünden sık sık kontrol edilmeli, kene varsa bir pens
veya cımbızla, kenenin deriye yapıstıgı yerden tutulup saga sola
oynatılarak çivi çıkarır gibi çıkarılmalıdır. Kene vücuttan ne kadar kısa
sürede çıkarılırsa hastalık riski de o kadar azalmaktadır.
Keneyi vücuttan uzaklastırma konusunda bilgi sahibi
olmayanlar dısında, vücuda yapısmıs kenenin uzaklastırılması için
saglık kurulusuna basvurmaya gerek bulunmamaktadır. Vücuttan
kene uzaklastırmak usulünce yapıldıgı takdirde kolayca ve risksiz
yapılabilecek bir islemdir. Kene çıkarıldıktan sonra kenenin
yapıstıgı yere tentürdiyot gibi antiseptik maddeler sürülmelidir.
Vücudundan kene yapısan kisiler 10 gün kadar ani baslayan
ates, bas agrısı, yogun halsizlik, bulantı ve kusma gibi sikâyetler
yönünden kendilerini izlemeli, böyle bir sikâyetin olması
durumunda en yakın saglık kurulusuna basvurmalıdır.
• Vücuttan uzaklastırılan keneler çamasır suyu, alkol veya insektisit
içine atılarak öldürülmelidir.
• Vücut üzerindeki keneler öldürülmemeli ve patlatılmamalıdır.
• Keneleri vücuttan uzaklastırmak amacıyla üzerlerine sigara basmak
veya kolonya ve gazyagı dökmek gibi yöntemlere basvurulmamalıdır.
• nsanların veya hayvanların kanlarına korunmasız temas
edilmemelidir.
KENE SAYISININ AZALTILMASINA YÖNELK TEDBRLER
Hastalıgın bulasmasından birincil derecede sorumlu oldugu bilimsel
olarak da ortaya konmus olan kenelerin son konaklarının özellikle sıgırlar
basta olmak üzere çiftlik hayvanları olması dolayısıyla, bu hayvanlarda
kene mücadelesi yapılması gerekir.
Bu mücadelenin hayvancılıkla ugrasan vatandaslara bırakılmadan,
risk altındaki tüm bölgelerde kontrollü ve es zamanlı bir sekilde,
kampanya tarzında yapılması önemlidir.
Kene sayısını kontrol altına almak amacıyla çevreye yönelik genis
ilaçlama yapılması gerekli görülen bir uygulama degildir. Keneleri
dogadan tamamen yok etmek de mümkün degildir. Ayrıca, yogun
ilaçlamaların dogal dengelerin bozulmasına ve yeni problemlerin ortaya
çıkmasına yol açabilecegi de unutulmamalıdır.
Park ve mesire yerleri gibi dar alanlarda ise çok yogun kene olması
durumunda, çevreye ve halk saglıgına yönelik etkileri iyi bilinen insektisit
ilaçların uzmanların kontrolünde yapılması faydalı olabilir.
Anasayfa